
استئوآرتریت و یا آرتروز، یکی از بیماریهای شایع در سنین بالا میباشد که با افزایش سن و تحلیل رفتن غضروف ها و همچنین کاهش فضای بین مفصلی، دچار فرسودگی و سایش می گردند.
همانطور که میدانید، غضروف مفصلی ژلاتینی می باشد که در بین دو استخوان وجود دارد. زمانی که غضروف مفصلی بین دو استخوان ران و ساق پا دچار ساییدگی شده و تحلیل می رود، استخوانهای مفاصل به یکدیگر ساییده شده و کمتر امکان جذب شوکهای وارد شده توسط غضروفها وجود دارد. نتیجه این سایش میتواند عامل درد زانو، ورم، سفت شدگی، کاهش دامنه حرکتی و در بعضی مواقع، تشکیل استخوان اضافی در محل و صدا دادن زانو می باشد. در بعضی از موارد نیز امکان دارد که زانو به صورت پرانتزی فرم بگیرد.
بالا رفتن سن، یکی از عوامل موثر ابتلا به آرتروز زانو می باشد. در عین حال، افراد جوان نیز امکان دارد که به این عارضه مبتلا شوند. همچنین این نکته را نیز در نظر داشته باشید که ابتلا به آرتروز مفاصل، در برخی از افراد ارثی بوده و در برخی دیگر به دلیل آسیب های زانو، عفونت و حتی اضافه وزن می تواند ایجاد گردد.
همچنین انجام تمرینات روزانه تحت نظر پزشک متخصص نیز می تواند در کاهش درد و خشکی مفصل نیز موثر باشد.
عوامل ایجاد آرتروز
از علل اصلی تخریب غضروف در آرتروز، عدم وجود عروق خونی برای تغذیه این ناحیه میباشد، از طرفی دیگر، غضروف مفصلی فاقد عصب بوده و به همین دلیل فرد مبتلا در زمان آسیب، دردی را احساس نمیکند که همین مسئله خود باعث تخریب بیشتر می شود.
عواملی که باعث ایجاد و پیشرفت روند آرتروز زانو می شوند عبارتند از:
- سن
- جنسیت
- عوامل ژنتیکی
- ضربه و فشار ناگهانی به مفصل زانو مانند فشار ناشی از تصادف
- پارگی تاندون مفصل زانو (منیسک، رباط و کپسول مفصلی)
- بیماری نرمی غضروف زیر کشکک (کندرومالاسی)
- شکستگی اندامهای تحتانی
- وجود بیماری مفصلی (آرتریت روماتوئید، بیماری عفونی در ناحیه مفصل و …)
- فعالیت هایی که سبب ایجاد فشار بیش ازحد به زانو میشود
- اضافه وزن
- عوامل ژنتیکی
- دوزانو و یا چهار زانو نشستن
- استفاده از توالت ایرانی برای طولانی مدت
- بالا و پایین رفتن از پله
- دفورمیتی مفصل زانو (پای ضربدری و پای پرانتزی)
- در رفتگی و شکستگی درون مفصلی
- منیسک دیسکی شکل و کیست مینیسک
- حرکت مفصل زانو به سمت عقب
- بیثباتی زانو به علت شلی رباطها
- بیماری استئوکندریت دیسکان
علائم آرتروز زانو
در اکثرا بیماران مبتلا به آرتروز زانو، شکایت اصلی درد در ناحیه زانو می باشد که با انجام فعالیت روزانه، افزایش و با استراحت کافی کاهش می یابد.
سایر علائم این بیماری شامل:
- وجود ضعف و آتروفی عضلات اطراف زانو
- وجود کریپتاسیون در حرکات مفصل
- تجمع مایع در مفصل زانو
- مفصل در طول حرکت یا پس از آن با درد همراه است
- درد و حساسیت به لمس در زمان وارد شدن فشار کم به مفصل زانو
- سفت و خشک شدن مفاصل و صدای تق تق زانو به خصوص در زمان بیدار شدن از خواب یا بی حرکت بودن برای مدت زمان طولانی
- از دست دادن قابلیت انعطاف پذیری و حرکت دادن کامل مفاصل زانو
- احساس سایش در مفصل
- تشکیل استخوان اضافی (اسپرز یا خار استخوانی) که شبیه یک توده سخت بوده و میتواند در اطراف مفصل آسیب دیده تشکیل شود
تشخیص آرتروز زانو
پزشک متخصص برای تشخیص آرتروز زانو، از روشهای زیر استفاده می کند:
عکس برداری رادیولوژی:
در این روش وضعیت غضروف با استفاده از تصویر برداری رادیولوژی مشخص نمیشود، ولی امکان تشخیص ساییدگی و یا از بین رفتن غضروف با مشخص شدن تنگ شدن فضای بین استخوان ها در مفاصل وجود دارد.
علاوه بر این، میتوان ایجاد استخوان اضافه (خار استخوانی) در اطراف مفصل را نیز مشخص کرد.
از این روش نیز میتوان برای تشخیص ابتلا به آرتروز قبل از ظاهر شدن علائم مربوط به آرتروز استفاده کرد.
عکس برداریام آر آی:
در Magnetic resonance imaging) M.R.I) از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد عکسهای دقیق از استخوان و بافتهای نرم آن مثل غضروفها استفاده میشود. روش M.R.I لزوما برای تشخیص آرتروز نیست، ولی میتواند اطلاعات بیشتری را در صورت پیچیده بودن شرایط در اختیار پزشک متخصص قرار دهد.
آزمایش خون:
انجام آزمایش خون، میتواند سایر عواملی که باعث درد مفاصل مانند ابتلا به آرتریت روماتوئید را مشخص کند.
آزمایش مایع مفصلی: پزشک متخصص ممکن است از یک سوزن برای خارج کردن مایع مفصلی از زانوی بیمار استفاده کند.
با آزمایش و بررسی این مایع میتوان در تشخیص نقرص و یا عفونت (این بیماری ها علائمی از جمله درد و التهاب در زانو را در پی دارند)، نقش مفید و تعیین کننده داشته باشد.
درمان آرتروز زانو
همانطور که میدانید روش های درمانی متفاوتی برای درمان آرتروز وجود دارد که مهمترین هدف در درمان آرتروز زانو، بهبود درد و افزایش تحرکپذیری زانو می باشد.
ولی با توجه به شدت درگیری و علائم آرتروز، درمان های مختلفی برای آن وجود دارد که شامل:
کاهش وزن:
کاهش وزن برای افراد دارای اضافه وزن حتی در مقدار کم نیز میتواند باعث کاهش زیاد درد آرتروز زانو گردد.
دارو درمانی و غضروف ساز:
داروهای متعددی برای درمان آرتروز زانو وجود دارند، ولی از آن جایی که افراد مختلف، واکنش های متفاوتی به انواع دارو نشان می دهند، در نتیجه پزشک به طور مداوم با بیمار خود در تعامل خواهد بود تا بتواند نوع دارو و دوز ایمن و موثر را برای درمان آرتروز زانوی فرد بیمار تشخیص و تجویز کند .
- داروی مسکن غیر مخدر و داروهای ضد التهاب، معمولا اولین داروهایی هستند که در مراحل اولیه درمان آرتروز زانو توسط پزشک تجویز می شوند.
ساده ترین نوع آن، استامینوفن می باشد. - داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی که شامل نمونه های رایج مانند ایبوبروفن و ناپروکسن
- کورتیکواستروئید (کورتیزون): داروها ضدالتهاب بسیار قوی که می توان هم به صورت خوراکی و هم تزریق مستقیم به مفصل از آن ها استفاده کرد.
تزریق کورتیزون به مفصل موجب تسکین زیاد درد و التهاب می شود. البته به دلیل عوارض جانبی احتمالی این داروها، پزشک تعداد تزریق این دارو در طی یکسال را برای بیمار محدود خواهد کرد. - داروهای تقویت مفاصل مانند گلوکزآمین و کوندراتین، که استفاده از این داروها مواد مورد نیاز که به صورت طبیعی در غضروف زانو وجود دارد برای بدن فرد مبتلا تامین می گردد.
فیزیوتراپی:
فیزیوتراپی نقش مهمی در درمان غیر جراحی ساییدگی زانو دارد.
هدف اصلی فیزیوتراپی، آموزش به بیمار در نحوه کنترل علائم و بالا بردن سلامت زانو می باشد.
بیمار درطی درمان فیزیوتراپی می آموزد که چگونه درد زانو را با تکنیک هایی مانند استراحت، گرما درمانی، حرکات اصلاحی و … تسکین دهد.
فیزیوتراپیست به بیمار آموزش می دهد که چگونه از مفصل زانو مراقبت کرده و فعالیت های روزانه اصلاح کند تا فشار کمتری به زانو وارد شود.
برای افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو، تمرینات ویژه ای برای زانو و لگن به بیمار آموزش داده می شود تا به ثبات زانو و تقویت عضلات برای جذب و کنترل ضربه و فشار های وارد شده به مفصل زانو کمک کند. همچنین افراد ورزشکار که عضلات قوی تری دارند، کمتر به علائم ناشی از آرتروز دچار می شوند.
تزریق ژل به زانو:
مایع مفصلی درون زانو، دارای ماده ای به نام هیالورونیک اسید می باشد که باعث ایجاد چسبندگی و غلیظ شدن مایع مفصلی و بالا رفتن خاصیت ارتجاعی و جذب فشار در مفصل می گردد.
در افراد مبتلا به آرتروز زانو، تولید ماده هیالورونیک اسید کاهش میابد. در نتیجه غلظت این ماده در مفصل زانو کمتر از میزان عادی بوده که باعث می شود مایع مفصلی، حالت ژله ای خود را از دست داده و در نتیجه اصطحکاک مفصل، ضربه و فشار وارد شده به مفصل را نتواند به خوبی کنترل کند.
در روش تزریق ژل به زانو در طی سه هفته، سه بار ماده ای حاوی اسید هیالورونیک به مفصل زانو تزریق می گردد تا اصطحکاک و سایش مفصلی را کاهش داده و به خاصیت جذب شوک و ضربه در مفصل زانو کمک نماید.
تزریق ژل به زانو، برای مدت زمان شش تا نه ماه علائم ناشی از علت آرتروز زانو را از بین می برد.
در صورتی که علائم دوباره عود کنند، می توان تزریق را دوباره تکرار کرد. درصد موفقیت این درمان حتی در موارد بسیار شدید آرتروز زانو، بسیار بالا می باشد.
استفاده از زانوبند طبی (knee brace support):
زانو بندهای طبی برای کاهش فشار وارد شده به زانو وجود دارند و برای افرادی مبتلا به ساییدگی مفصل زانو طراحی شده اند.
در آرتروز زانو به طور معمول، یک طرف از غضروف زانو بیشتر تحلیل و فرسایش میابد و همین امر باعث می گردد زاویه بین استخوان ران و ساق پا غیر طبیعی شود و این دو استخوان در یک سمت (سمتی که غضروف آسیب بیشتری دیده است) سایش بیشتری روی هم داشته باشند.
زانو بند طبی از طریق تغییر زاویه بین استخوان ساق و ران پا، فشار وارده به مفصل زانو را کاهش داده و در نتیجه باعث کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو می گردد.
استفاده از کفش و کفی طبی (ارتز):
پزشک متخصص ممکن است پیشنهاد دهد که فرد مبتلا از کفش و یا کفی طبی برای کاهش درد در زمان نشستن یا راه رفتن استفاده کند.
کفش و کفی طبی میتواند باعث بی تحرک کردن عضله آسیب دیده شده و از مفصل در برابر فشار وارد شده بر آن حمایت کند.
ارتز طبی، نوعی خاص از کفی طبی کفش می باشد که میتواند نحوه قرار گیری پا در کفش را تغییر داده و وزن را از روی ناحیه آسیب دیده در زانو به مفاصل دیگر هدایت کند.
این مقاله را هم بخوانید:
پیچ خوردگی مچ پا، عوامل و راه های پیشگیری و درمان آن
تکنیک تیپینگ زانو (Taping):
عمل جراحی:
در صورتیکه هیچ کدام از روش های درمانی غیر جراحی، کمکی به کاهش علائم ناشی از آرتروز زانو نکند انجام جراحی زانو تجویز می شود.
افرادی که تخریب کامل غضروف مفصلی و یا انحراف زانو بصورت پرانتزی و یا ضربدری شدید دارند، جراحی تنها راه درمان برایشان خواهد بود.
زمانیکه سایر روشهای درمانی تأثیری نداشته باشند، عمل جراحی گزینه خوبی محسوب میشود. هدف از جراحی زانو در این بیماران کاهش درد و در نتیجه افزایش کارآیی بیمار است. مهمترین اعمال جراحی که برای درمان آرتروز زانو از آنها استفاده میشوند آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض مفصل هستند.