پای انسان، یکی از اندام هایی است که خیلی راحت تر و بیشتر از دیگر اندام ها در زمان پیاده روی روزانه، دویدن، ورزش های باشگاهی و… به دلایل و شکل های متفاوتی نظیر استفاده از کفش نامناسب، داشتن بیماری هایی مانند دیابت و همچنین بالا رفتن سن، می تواند آسیب ببیند و دچار عارضه های گوناگون گردد.
همانگونه که می دانید، پای انسان از ۲۶ عدد استخوان تشکیل شده و به همین دلیل، از پیچیده ترین اندام ها در بدن انسان می باشد.
عارضه بونیون یا هالوکس والگوس (hallux valgus)، که یک برجستگی استخوانی و با عنوان انحراف و یا کجی در مفصل محل اتصال انگشت شست به پا شناخته میشود، میتواند ملتهب و متورم و باعث درد کف پا شود که اغلب در زنان و افراد مسن ایجاد میشود.
با گذشت زمان، مفصل آسیب دیده امکان دارد سفت و دردناک شده و تغییر شکل نیز پیدا کند. همچنین دردی که ایجاد میکند، میتواند منجر به بروز مشکلاتی در اندازه بودن کفش و دشواری در راه رفتن فرد نیز گرد.
فیزیوتراپیستها به افراد مبتلا کمک میکنند تا درد کف پایشان را کاهش داده، عملکرد انگشت شست پا و قدرت عضلات را بهبود بخشیده، تا توانایی راحت راه رفتن را بازیابند.
در زمان گذشته استفاده از کفش با پنجه باریک را علت ایجاد این اختلال میدانستند، ولی امروزه پزشکان و محققان به این نتیجه رسیده اند که کفش نمیتواند عامل ایجاد این عارضه باشد. البته کفش تنگ میتواند با مالش بر روی بافت مفصل، هالوکس والگوس را تحریک کند و در اثر فشار ناشی از تنگی کفش، تورم و درد بیشتری ایجاد را کند.
همچنین اختلالات ساختاری پا به ویژه پرونیشن که همان صافی کف پا می باشد نیز می تواند باعث بروز این اختلال گردد.
عارضه هالوکس والگوس در بیماران مبتلا به این گونه است که این یک بدشکلی پیشرونده پا، اولین مفصل متاتارسوفالانژیال(MTP) را تحت تأثیر قرار داده و اغلب باناتوانی عملکردی قابل توجه و درد پا همراه است که کیفیت زندگی را نیز کاهش میدهد.
به زبان ساده تر، می توان گفت که زاویه شست پا به طرف دیگر انگشتان پا متمایل شده و به مرور زمان، باعث ایجاد درد و محدودیت حرکتی میگردد.
همچنین بر روی سایر انگشتان هم تاثیر منفی گذاشته و باعث بدشکلی و دفورمیتی انگشتان میشود.
عوامل ایجاد
این عارضه را میتوان بهصورت خفیف، متوسط، بزرگ یا شدید طبقهبندی کرد.
عوامل مختلفی ممکن است باعث ایجاد هالوکس والگوس شست پا شود، که میتوان به این موارد اشاره کرد:
- عوامل وراثتی
- شکل و فرم پا
- صافی کف پا (پرونیشن)
- سستی مفاصل (نرمی مفصل)
- آرتروز
احساسی که بونیون در افراد ایجاد میکند، متفاوت است. به این صورت که ممکن است فرد مبتلا علائم خفیف یا علائم شدیدی را مانند علائم زیر گزارش دهد:
- درد و تورم در مفصل انگشت شست پا که با ایستادن و راه رفتن بدتر میشود.
- بزرگ شدن تدریجی برجستگی کنار پا که ممکن است ملتهب و متورم شده و باعث ایجاد درد در پا شود.
- درد در زمان پوشیدن کفش.
- دشواری در خرید کفشی راحت.
- تغییر در نحوه راه رفتن.
- دشواری در راه رفتن.
- عدم تعادل کافی و افزایش احتمال از دست دادن تعادل و افتادن به خصوص در افراد مسن.
- کج شدن انگشت شست پا که در بعضی از مواقع می تواند منجر به در هم رفتگی انگشتان پا و در نتیجه تغییر شکل و درد بیشتر پا گردد.
- کاهش کیفیت زندگی به دلیل وجود درد کف پا.
نحوه تشخیص
برای تشخیص این عارضه و با مراجعه به پزشک متخصص (متخصص طب فیزیکی و توانبخشی یا متخصص ارتوپد) در اولین ویزیت، معاینه کاملی بر روی کف پا انجام میدهند.
به این صورت که پزشک متخصص، شرح حال کاملی از وضعیت سلامتیتان را از شما میپرسد تا میزان آسیبدیدگی و علت احتمالی آن را بتوان تشخیص دهد.
سوالاتی از قبیل:
- سابقه بروز این مشکل در پای شما به چه صورت بوده است؟
- تا به حال چه مراقبتهایی را برای این مشکل انجام دادهاید؟
- آیا پزشک دیگری عکسبرداری، تصویربرداری و یا آزمایشهای دیگری را به شما توصیه کرده است؟
- چه علائمی دارید و وجود این علائم چه تأثیری بر روی زندگی شما گذاشته است؟
- در صورت وجود درد، محل و شدت آن چقدر است؟
- شدت درد در طول روز متفاوت است؟
- انجام دادن چهکارهایی برای شما دشوار است؟
- عدم توانایی انجام چه کارهایی را ندارید؟
- آیا انجام کاری وجود دارد که شدت علائم شما را کم کند؟
پس از پرسیدن این سوالات، پزشک متخصص معاینات فیزیکی را انجام میدهد. این معاینات ممکن است به این گونه باشد:
- حرکات پایتان را در هنگام انجام کارهایی که در موردشان صحبت کرده بودید، مشاهده می کند.
- حرکت و قدرت مچ پا، پا و انگشتان پا را بررسی می کنند که ممکن است شامل پا و یا لگن نیز باشد و امکان دارد که در شرایط شما نقش به سزایی داشته باشند.
- مچ پا، کف پا و انگشتان پاهایتان را به آرامی لمس و بررسی می کنند تا محل دقیق درد را مشخص کنند.
برای اطمینان بیشتر از تشخیص، امکان دارد که شما را برای عکسبرداری، رادیولوژی و یا تصویربرداری های دیگر تیز به رادیوگرافی ارجاع دهد.
سپس به شما یک برنامه درمانی برای کمک به کاهش درد، جلوگیری از بدتر شدن وضعیت عضله و بازیابی حرکتتان خواهد داد.
راه های درمان
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، برنامه های درمانی شامل فیزیوتراپی، ورزش های درمانی و درمانهای دستی، مراقبت عملی به فرد مبتلا پیشنهاد می کنند که هدف از درمان، بهبود عملکرد مچ پا، کف پا و انگشتان پا، کاهش درد و تحریک مجدد بدن برای انجام کارها می باشد.
همچنین جلسات مکرر فیزیوتراپی و دستگاههای پیچیده ضرورتی ندارد.
برنامه درمانی برای هالوکس والگوس ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آموزش بیمار:
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در جلسهای که برای انجام معاینات دارید، برای شناسایی و عوامل ایجاد کننده درد، نوع و میزان تمریناتی که انجام میدهید، فعالیتهای ورزشی و کفش مناسب با شما صحبت می کند. همچنین تغییرات مثبت در انجام کارهای روزانه و برنامه ورزشی مختص به فرد مبتلا را برای اطمینان از بازگشت بدون درد به سطح فعالیت موردنظر را طراحی میکند.
مدیریت درد
پزشک متخصص درمانهایی را برای رفع درد توصیه میکند، که ممکن است شامل استفاده از یخ در ناحیه آسیب دیده باشد.
همچنین ممکن است با تجویز تکنیکهای کنترل درد، برخی از فعالیتهایی را که باعث درد در کف پا میشوند را اصلاح کند و همچنین نیاز به دارو و مسکن قوی را کاهش و یا از بین ببرد.
تمرین برای تقویت دامنه حرکتی و تقویت عضله
بونیون و انگشت شست پا، امکان دارد به درستی قادر به حرکت نباشند که این خود منجر به بیشتر شدن فشار بر روی شست پا میشود.
به همین دلیل تکنیکهایی را برای انجام کشش آموزش می دهند تا به بازیابی حرکت نرمال در کف پا، قوزک پا و انگشتان پا کمک کنند.
همچنین ممکن است از درمانهای دستی بر روی مناطقی از بدن که انجام درمان بر روی آنها برای شما دشوار است، برای حرکت دادن آرام عضلات و مفاصل استفاده کنند تا به بهبود حرکت و قدرت کمک کنند.
همچنین تمریناتی را با توجه به سن، شرایط بدنی خاص و اهدافی که در درمانتان دارید، برای تقویت عضلات انگشت شست پا و مچ پا تجویز میکنند تا ضعف عضلانی یا عدم تعادل در سایر قسمتهای بدن را نیز برطرف کنند.
تمرینات عملکردی یا فانکشنال
هنگامی که درد در ناحیه مورد نظر کمتر شد، و قدرت و دامنه حرکتی بهبود یافت، میتوان شروع به بازگشت به فعالیتهای بیشتری کرد.
برای به حداقل رساندن فشار بر روی بونیون و انگشت شست پا نیز، حرکات کنترل شده و ایمنی را برای کمک به یادگیری نحوه استفاده و حرکت صحیح و ایمن بدن آموزش میدهد.
استفاده از ارتز و دستگاه
پزشک معالج ممکن است بنا به شرایط فرد، استفاده از آتل، کفی طبی و یا وسایل کمکی را توصیه کند و آموزشهای لازم را برای استفاده صحیح از آنها بدهد.
این وسایل بنا به شرایط فرد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آتل (اسپلینت) و ابزار جداکننده انگشتان پا برای کاهش درد و فشار از روی انگشت شست.
- ساپورت یا محافظ های سفارشی یا بدون نسخه قوس کف پا (ارتز) برای کمک به حفظ موقعیت مناسب کف و مچ پا در زمان راه رفتن.
- عصا، واکر و یا چوب زیر بغلی (وسایل کمکی) برای کمک به کاهش درد و بهبود توانایی راه رفتن.
این مقاله را هم بخوانید:
واریس، عوامل موثر در بروز این عارضه و نحوه درمان آن
راه های پیشگیری از این عارضه
به صورت علمی راهی برای پیشگیری از ایجاد هالوکس والگوس شست پا وجود ندارد. ولی با پیروی از این دستورالعملهای مراقبتی، ممکن است بتوان از بدتر شدن این عارضه و احتمالاً از انجام عمل جراحی جلوگیری کرد:
- استفاده از کفش مناسب.
توجه داشته باشید که از پوشیدن کفشی که انگشتان پا را فشرده میکند باید خودداری کرد.
پوشیدن کفش با فضای انگشتی پهنتر، فشار روی انگشت شست را كاهش داده و از مالش قسمت خارجی پا به كفش جلوگیری می کند. - استفاده از آتل.
هنگام احساس ناراحتی در پا، به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید.
فیزیوتراپیست امکان دارد که استفاده از آتل را به فرد توصیه کند.
آتل، بالشتک و تکیهگاه انگشت شست بهگونهای طراحی شده است که انگشت را در موقعیت بیخطر نگه داشته و فشار وارده بر روی آن را نیز کاهش میدهد. - استفاده از ارتز و یا کفی طبی.
فیزیوتراپیست امکان دارد استفاده از کفی طبی و یا ارتز را به فرد توصیه کند.
کفی طبی میتواند از صاف بودن قوس کف پا در زمان راه رفتن جلوگیری کرده و فشار وارده بر روی انگشت شست را کاهش دهد.
در این شرایط کفی طبی (ارتز) باید بهصورت سفارشی ساخته شود تا متناسب با شرایط خاص پای فرد باشد.